Eagrán nua de Smaointe ar Árainn (1902), scríofa ag Úna Ní Fhaircheallaigh

Is minic a ghlactar le The Aran Islands ó pheann John Millington Synge mar léiriú deifnídeach ar Oileáin Árann. Ach is beag duine atá ar an eolas faoi iníon léinn ollscoile darbh ainm Úna Ní Fhaircheallaigh a d’imigh ar cuairt go dtí na hoileáin i samhradh na bliana 1898. D’fhan sí sa teach iascaire a d’fhág Synge díreach roimpi, agus scríobh sí dialann taistil dar teideal Smaointe ar Árainn, faoin seal a chaith sí ar na hoileáin.
Is cáipéis shóisialta agus chultúrtha í seo, a bhaineann le hInis Meáin ach go háirithe agus a scríobhadh i ré idir dhá chultúr: nuair a bhí cultúr nua-aoiseach na míntíre ag teacht i dtír ar chultúr ársa Gaelach Árann.
Sa dialann seo, a dhíríonn ar mhná Árann go príomha, a ndéantar faillí orthu i scríbhinní eile go minic, léiríonn Ní Fhaircheallaigh modus operandi Chonradh na Gaeilge agus é ag déanamh iarrachta an cultúr Gaelach a chosaint agus a nuachóiriú ag an am céanna ag tús an fhichiú haois.

Úna Ní Fhaircheallaigh, Smaointe ar Árainn, eag. Ríona Nic Congáil (Gaillimh: Arlen House, 2010).